Yükün, tek başına ya da başka bir işin parçası olarak, bir veya daha fazla çalışan tarafından elle veya beden gücü kullanılarak kaldırılması, indirilmesi, itilmesi, çekilmesi, başka bir yere götürülmesi veya bu işlerin yapılması için fiziki olarak destek olunması “elle yük kaldırma ve taşıma” olarak tanımlanmaktadır.

İSG mevzuatımızda bu tür işlerle ilgili düzenleme, Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği‘nde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.

Buna göre elle yük kaldırma ve taşıma işleri şöyle listelenebilir;

▶ Bir yükü kaldırmak,
▶ Tutmak,
▶ Yere koymak,
▶ İtmek – çekmek,
▶ Taşımak veya
▶ Hareket ettirmek.

Elle Yük Kaldırma ve Taşıma İşlerindeki Tehlike ve Riskler

Çalışanların ortalama eğitim düzeyleri dikkate alındığında yük kaldırma işleri gerek iş makineleri ile, gerekse elle yapıldığında birçok kalıplaşmış hata ile karşılaşmak mümkün. Yanlış yapılan bir elle yük kaldırma işlemi, özellikle sinir sisteminde kalıcı veya uzun süreli hasarlara yol açabiliyor. Bu tür yaralanmaların pek çoğu meslek hastalıkları kategorisinde değerlendirilebilir ancak, yaygın uygulama geçici iş göremezlik olarak kısa süreli sayılabilecek hekim raporları ile geçiştiriliyor.

Elle Kaldırılacak Yükün Ağırlık Sınırları

Yine mevcut mevzuata göre yetişkin erkek çalışanlar için elle taşınabilecek maksimum yük miktarı 25 kg., kadın ve genç çalışanlar için ise 15 kg.’dır.

Bu miktarlar içinde de olsa, yük taşımada yardımcı iş makinelerinin (transpalet, tavan vinci, forklift vb.) kullanılması tercih edilmelidir.

Uygunsuz Elle Yük Taşıma Çalışanların Sağlığını Nasıl Etkiler?

Elle taşıma işleri çalışanların fiziksel risk faktörlerine maruz kalmasına sebep olabilir. Eğer taşıma işlemleri tekrarlı ve uzun süreli yapılırsa kas/iskelet sisteminin akut ve/veya kronik fonksiyonel bozukluklarına ve hastalıklarına neden olabilir.

Bunlar;
▶ Akut kesik, kırık veya çıkıklar,
▶ Omurga bozuklukları,
▶ Omuz-kol bölgesi bozuklukları,
▶ El bileği kemiği bozuklukları,
▶ Kalça, diz, ayak bileği ve bölgeleri bozuklukları olabilir.

Elle Yük Kaldırma ve Taşımada Tehlike Kaynakları Nelerdir?

Elle yük kaldırma ve taşıma işlerinde tehlike kaynakları dört başlık altında değerlendirilir;

YÜK
▶ Fazla ağır, geniş, çalışanın görüşünü kapatan şekle sahip, kavranması zor, baskı yapan keskin ve sert yüzeylere sahip, sabit olmayan ve dengesiz yükler; bu özelliklerinden dolayı tehlike kaynağıdır.

YAPILAN İŞ
▶ Tekrarlı, sık, uzun süreli, kısa dinlenme sürelerine sahip, biçimsiz pozisyon ve hareket içeren, uzun mesafe taşıma gerektiren, aşırı güç gerektiren, çok alçakta veya yüksekte taşınacak nesneye sahip, hassasiyet gerektiren (kırılgan yük veya özel yükleme noktaları) işler; bu özelliklerinden dolayı tehlike kaynağıdır.

ÇALIŞMA ORTAMI
▶ Yeterli boş alana sahip olmayan, dengesiz veya kaygan bir zemine sahip, aydınlatması yetersiz ya da termal konfora uygun olmayan çevreler; bu özelliklerinden dolayı tehlike kaynağıdır.

BİREYSEL ÖZELLİKLER
▶ Tecrübesiz ve eğitimsiz, işe yeterince hâkim olmayan,
yükü nasıl kavrayacağım kaldıracağı ve taşıyacağı konusunda bilgisi olmayan; yaş, boy, kilo ve kuvvet özellikleri yapılacak işle uyuşmayan çalışanların bu bireysel özellikleri de tehlike arz eder. Ek olarak, elle taşıma işleri gerçekleştirileceği zaman çalışanın geçmiş sağlık öyküsü de göz önünde bulundurulmalıdır.

Ne Yapılmalı?

Elle yük kaldırma ve taşıma işlerinde aşağıdaki detaylara uymaya veya uyulmasını sağlamaya çalışın:

▶ Ağır yükleri taşımak için aşırı güç sarf etmeyin, mümkünse yükü parça parça taşıyın, değilse yardım alın ve ağırlığı çalışma arkadaşlarınızla paylaşın.

▶ Yükleri taşırken mümkünse el arabası, forklift gibi araçları kullanın.

▶ Belden dönme hareketinden kaçının. Örneğin yük önünüzde ise ve sağa-sola dönmeniz gerekiyorsa, dönme hareketini ayaklarınız sabit olarak belden dönerek değil, ayaklarınız ve tüm vücudunuzla dönerek gerçekleştirin.

▶ Ağır yükleri sallamayın ve indireceğiniz noktaya fırlatmayın.

▶ Yerdeki bir yükü kaldırırken, yere eğilerek yükün belinize zarar vermesine izin vermeyin. Başınız yukarıda, dizleriniz üzerine çökerek ağırlığı yerden kaldırın, bu sayede yükün ağırlığını dizlerinize vererek, belinize yük binmesini engelleyin.

▶ Eldiven, iş elbisesi (tulumu), iş ayakkabısı gibi kişisel koruyucu donanımlarınızı kullanmayı unutmayın. Bu
donanımlar hem yükün kaymasını, takılmasını ve düşmesini engelleyecek hem de yükün düşmesi gibi olası
bir kaza durumunda el ve ayak yaralanmalarının önüne geçecektir.

▶ Yükleri taşımaya başlamadan önce depolama ve transfer noktalarını göz önünde bulundurarak taşıma planınızı oluşturun. Bu sayede yük taşıma mesafesini olabildiğince azaltın.

▶ Yükleri kalça seviyenizde ve bu seviyenin üzerinde depolayın. Bu sayede, yükleri taşırken eğilme ihtiyacını azaltın.

Elle yük kaldırma ve taşıma işleri, çalışan sağlığına kalıcı veya uzun süreli zarar verebilecek potansiyele sahip faaliyetlerdir. Çalışma ortamı ve yapılan işin niteliğine göre, tehlike ve riskler ayrıntılı olarak incelenmeli ve risk değerlendirme raporlarında ayrı bir başlık altında düzenlenip skorlanmalıdır.

Çalışanların İş Güvenliği Eğitimlerinde, elle yük kaldırma ve taşıma konusu eğitim konuları arasında mutlaka bulunmalıdır.