ACİL DURUM PLANLARI
Günlük yaşamda veya çalışma hayatında istenmeyen birçok acil durumla karşılaşılabilmektedir.
Bunlardan bazılarının etkileri küçük, bazılarının etkileri ise insan hayatına mal olacak hatta toplu ölümlere yol açacak kadar yüksek boyutta olabilmektedir. Acil Durum Planları; bu etkileri minimuma indirmek amacıyla hazırlanır.
İnsan hayatını büyük boyutlarda etkileyen bu acil durumlarla mücadele etmek gerekmektedir. Acil durumlarla mücadele etmek ve hazırlıklı olmak iki açıdan ele alınabilir. Bunları olay meydana gelmeden alınacak tedbirler ve olay meydana geldikten sonra kriz halinde yapılacaklar olarak sınıflandırmak mümkündür.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle Kanunda belirtilen istisnai kurum ve kuruluşlar hariç tüm işyerleri iş sağlığı ve güvenliği (İSG) çalışmaları yapmakla yükümlü tutulmuşlardır. Kanunun ikincil mevzuatı olarak yürürlüğe giren yönetmeliklerden birisi olan İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelikle Acil Durum Planları hazırlanması da, söz konusu işyerleri için zorunlu hale gelmiştir.
Acil Durum Tanımı
18.12.2013 tarih ve 28855 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Afet ve Acil Durum Müdahale Yönetim Hizmetleri Yönetmeliğinde yapılan tanıma göre acil durum, toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların oluşturduğu kriz halini ifade etmektedir.
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğüne göre acil durum, büyük fakat genellikle yerel imkânlarla baş edilebilen çapta, ivedilik gerektiren tüm durum ve hâller olarak tanımlanmıştır.
19.12.2007 tarih ve 26735 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ise acil durumu “afet olarak değerlendirilen olaylar ile dikkatsizlik, tedbirsizlik, ihmal, kasıt ve çeşitli sebeplerle meydana getirilen olayların yol açtığı haller” olarak tanımlamaktadır.
İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre ise acil durum, işyerinin tamamında veya bir kısmında meydana gelebilecek yangın, patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım, doğal afet gibi acil müdahale, mücadele, ilkyardım veya tahliye gerektiren olaylardır.
İşyerlerinde oluşan acil durumlar beklenmedik olaylar olduğu için vereceği zarar çeşitli şekillerde olabilmektedir. Çalışanlara, müşterilere, işyerine gelen ziyaretçilere gelebilecek can tehditleri olabileceği gibi üretimin durması, fiziksel ve çevresel zarar gibi durumlara yol açarak farklı olumsuzluklar da meydana getirebilmektedir.
Acil durumlarla mücadelede en etkili yol, acil durum meydana gelmeden önce alınacak tedbirlerle hazırlıklı olmaktır. İşyeri için muhtemel acil durumlar ile söz konusu acil durumlar için önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri belirlemek, oluşabilecek acil durumlar için talimat ve prosedürler geliştirmek, acil durum meydana geldikten sonra güvenli tahliyeyi sağlamak için çalışmalar yapmak gerekmektedir.
AFAD’ın belirlediği acil durumlar, kurumun görevi ve ilgi alanı gereği daha çok doğal afetler üzerinde yoğunlaşmıştır. Endüstriyel manada kamu kurumları da dâhil olmak üzere İSG açısından ele alındığında ise acil durumlar şu şekilde sıralanabilir:
* Yangın,
* Patlama,
* Tehlikeli kimyasal madde yayılımı,
* Doğal afetler,
* İlkyardım ve tahliye gerektirecek olay ve kazalar,
* Gıda zehirlenmesi,
*Salgın Hastalıklar
* Sabotaj.
Yapılan işin niteliğine bağlı olarak özel acil durumlar da plana dâhil edilmelidir.
İşyerlerinde meydana gelebilecek acil durumlar; yapılan işin niteliği, kullanılan malzemeler, işyerlerindeki risk faktörleri, işyerinin konumu, faaliyet gösterdiği alandaki önem derecesi gibi çeşitli etmenlere göre farklılıklar arz etmektedir.
Acil durum Planı Nedir?
AFAD tarafından hazırlanan Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğünde acil durum planları tanımı, “insanın canı ve malıyla diğer faaliyetlerinin, olağan dışı olayların sonuçlarından en az kayıp ve zararla kurtulabilmesi için yapılması gereken iş ve işlemlerin, olaylar olmadan önce planlaması ve olay sırasında; zamanında, hızlı ve etkili bir şekilde uygulanmasını gerektiren tüm faaliyetler” olarak yapılmıştır.
İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre acil durum planı, işyerlerinde meydana gelebilecek acil durumlarda yapılacak iş ve işlemler dâhil bilgilerin ve uygulamaya yönelik eylemlerin yer aldığı plandır.
Acil durum planları; büyük çaplı kaza ve yaralanmaları önlemek, işyeri ve çevresindeki binalar ile ekipmanlarda oluşabilecek zararı azaltmak, toplum ve çevreyi acil durumların etkilerinden korumak ve acil durumların işyerlerine verdiği maddi ve manevi zararı en az hasarla atlatarak normal çalışma düzenine en hızlı şekilde geçişini sağlamak için gereklidir.
Herhangi bir acil durum meydana gelmeden yapılacak bu planlamayla gereken tedbirler belirlenir. Gerektiğinde uygulama kolaylığı sağlanarak maddi ve manevi en az hasarla atlatılabilir.
Acil Durum Planlarının hazırlanma amaçları şu şekilde sıralanabilir:
* Acil durumlara karşı her zaman hazır bulunulması,
* Acil durumların neden olduğu durumların hızlı ve etkili bir biçimde sınırlandırılması,
* Acil servis hizmetleri işyerine ulaşıp kontrol altına alana kadar acil durumun yönetilmesi,
* Dışarıdan gelen acil durum ekiplerine bilgi verilerek ve ekipmanlarla yardımcı olunması,
* Tüm çalışanların ve çevredekilerin acil durumların olumsuz etkilerinden korunması
6331 sayılı Kanunun 11 ve 12 nci maddelerinde de acil durum planları, yangınla mücadele, ilk yardım ve tahliye ile ilgili hükümler bulunmaktadır. 6331 sayılı Kanun kapsamına giren tüm işyerleri de İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre acil durum planı hazırlamakla yükümlüdür.
Acil durum planları risk değerlendirmesinin bir çıktısıdır. Risk değerlendirmesiyle muhtemel tehlike ve riskler tespit edildikten sonra kontrol önlemleri belirlenir. Bunun sonrasında risk değerlendirmesine bağlı olarak acil durumlar belirlenir ve yönetmelik hükümlerine göre acil durumların önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerinin belirlendiği, müdahale için prosedürler ve tahliye planlarını içeren bir acil durum planı hazırlanır.
Acil Durum Planı Hazırlanma Aşamaları
İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’in 7. maddesi uyarınca acil durum planları hazırlanırken izlenmesi gereken aşamalar aşağıda belirtilmiştir:
* Acil durumların belirlenmesi,
* Önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin alınması,
* Görevlendirilecek kişilerin belirlenmesi,
* Acil durum müdahale ve tahliye yöntemlerinin oluşturulması,
* Dokümantasyon,
* Tatbikat,
* Acil durum planının yenilenmesi.
Görevlendirilecek Çalışanların Belirlenmesi ve Kriterleri
İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik kapsamına giren işyerleri acil durumlara müdahale ve acil durumlarla mücadele için üç ekip görevlendirmelidir. Bunlar:
* Yangınla mücadele,
* Arama kurtarma ve tahliye,
* İlkyardım ekipleridir.
Tehlike Sınıfları Tebliği Ek’inde yer alan listeye göre İşyerlerinin bulunduğu NACE kodundaki tehlike sınıfı ve çalışan sayısına göre ekiplerde görevlendireceği kişi sayıları farklılık gösterecektir. İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre görevlendirilecek çalışan sayıları ile ilgili açıklama aşağıdaki tablo’da verilmiştir.
Yangınla Mücadele, Arama Kurtarma ve Tahliye Ekipleri İçin Acil Durum Ekipleri
| Tehlike Sınıfı | Çalışan Sayısı |
| Az tehlikeli | Her 50 çalışana kadar 1 kişi |
| Tehlikeli | Her 40 çalışana kadar 1 kişi |
| Çok tehlikeli | Her 30 çalışana kadar 1 kişi |
İlkyardım ekibinde belirlenecek kişi sayısı için İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğin 11 inci maddesinin ikinci fıkrasında Sağlık Bakanlığı’nın hazırlamış olduğu İlkyardım Yönetmeliği’ne atıfta bulunulmaktadır. 29/7/2015 tarihli ve 29429 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İlkyardım Yönetmeliğine göre;
* Az tehlikeli işyerlerinde, her 20 çalışan için 1 ilkyardımcı,
* Tehlikeli işyerlerinde, her 15 çalışana kadar 1 ilkyardımcı,
* Çok tehlikeli işyerlerinde, her 10 çalışana kadar 1 ilkyardımcı bulundurulmalıdır.
Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi
Tüm çalışanlar acil durum planları ile arama, kurtarma ve tahliye, yangınla mücadele, ilkyardım konularında görevlendirilen kişiler hakkında bilgilendirilir ve bu konuda eğitim almaları sağlanır. İşe yeni alınan çalışana, iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilave olarak acil durum planları ile ilgili bilgilendirme yapılmalıdır.
Acil durumlarda yapılması gerekenlerin öğretildiği aktiviteler düşünüldüğünde tatbikat da bu konuda önemli bir öğrenme unsuru olacaktır.
Acil Durum Tatbikatları
Acil durumlara hazırlık için işyerleri, belirledikleri acil durumlar için yılda en az bir defa (madenlerde en az 6 ayda bir) tatbikat yapmalıdır. Tatbikatla ilgili, tatbikatın öncesinde ve sonrasında yapılan çalışmalarla acil durumlara hazırlık açısından var olan eksiklikler giderilerek düzeltici önleyici faaliyetler gerçekleştirilir.
Ayrıca, çalışanlar tatbikatlar ile acil durumların bir provasını gerçekleştirerek olası bir acil duruma hazırlıklı olacaklardır. Acil durumlara hazırlığın bir uygulaması olarak tatbikat, senaryo belirleme, haberli ve habersiz yapılması unsurlarından oluşur. Eksikliklerin giderilmesi amacıyla tatbikatlarda video çekimi faydalı olacaktır.
Dokümantasyon
Acil durum planlarının içeriği asgari aşağıdaki başlıklardan oluşur:
* İşyerinin unvanı, tehlike sınıfı, adresi ve işverenin adı,
* Hazırlayanların adı, soyadı ve unvanı,
* Hazırlandığı tarih ve geçerlilik tarihi,
* Belirlenen acil durumlar,
* Alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler,
* Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri,
* Acil durumlar için belirlenmiş “güvenli yer”,
* İşyerine en yakın hastane bilgileri (ismi, harita gösterimi vs.),
* Aşağıdaki unsurları içeren işyerini veya işyerinin bölümlerini gösteren kroki:
* Yangın söndürme amaçlı kullanılacaklar da dâhil olmak üzere acil durum ekipmanlarının bulunduğu yerler,
* İlkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler,
* Kaçış yolları, toplanma yerleri ve bulunması halinde uyarı sistemlerinin de yer aldığı tahliye planı,
* Görevlendirilen çalışanların ve varsa yedeklerinin adı, soyadı, unvanı, sorumluluk alanı ve iletişim bilgileri,
* İlk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşların irtibat numaraları, Acil Durum Planları'nın sayfaları numaralandırılarak; hazırlayan kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve söz konusu plan, acil durumla mücadele edecek ekiplerin kolayca ulaşabileceği şekilde işyerinde saklanır.
Acil durum planları kapsamında hazırlanan kroki bina içinde kolayca görülebilecek yerlerde asılı olarak bulundurulur.
