Asbest denince akla ilk gelen; kanserojen özellikler taşıyan bir minaral olmasıdır.

Peki bu mineralin diğer özellikleri nelerdir?

Diğer adı Amyant olan asbest, beyaz toprak olarak da bilinir. Isı, aşınma ve kimyasal maruziyete karşı son derece dayanıklıdır. Yapısına bakacak olursak esnek ve lifli bir yapıdadır.

İş Sağlığı ve Güvenliği kapsamında düşünüldüğünde, asbest söküm işleri gibi asbest ile yapılan çalışmalarda bu maddeye maruz kalmak, kanserojen özellikleri ispatlanmış olan asbestin çalışan sağlığı açısından çok ciddi riskleri söz konusudur.

Asbest tozu yutulduğu veya solunduğu takdirde lifleri vücutta kalıcı olarak sıkışabilmektedir. Bunlar iltihaplanmaya, yara izlerine ve genetik hasarlara sebebiyet verebilirler. Bu tehlikeleri bilinmeden önce asbest binalarda yalıtım, döşeme ve çatı kaplamak için kullanılmaktaydı ve tavan ve duvarlara bu mineral püskürtülmekteydi.

Birleşik Krallık ’ta her ne kadar yasaklanmış olsa da 2000 yılında yapılmış olan binalarda hala bulunmaktadır.

Asbest Nerelerde Kullanılır?

Asbest birçok alanda kullanılmaktadır. Bunlar ise şöyledir:

• Zemin ve duvar kaplamalarında,
• Yangın kapılarında,
• Yangına dayanıklı olan panellerde,
• Kalorifer ve kazanlarda,
• Asbestli çimento kullanarak üretilmiş bacalar, su tankları ve panellerde,
• Marleyler,
• Zemin yapıştırıcısı ve derzlerde,
• Eternit levhalarda,
• Oluklar, borular ve boru izolasyonlarında,
• Conta ve halatlar,
• Yalıtım ceketlerinde,
• Fren pabuç ve balatalarında,
• Çatı malzemelerinde ve kağıt endüstrisinde,
• Kağıt endüstrisinde,
• Isı ve izolasyon malzemelerinde asbest kullanılmaktadır.

Asbest Söküm İşleri Öncesi

2010 yılından itibaren asbestin kullanılması ve ithalatı ülkemizde yasaklanmıştır. Bu yasağı takiben asbest ürünleri ve içerisine asbest takviyesi yapılmış ürünlerin üretimi ve işlenip kullanılması da bütünüyle yasak hale gelmiştir. Fakat bu yasak öncesinde yapılmış bina veya yapılarda asbest kullanılmaktaydı. Hali hazırda kullanımda olan bu binalarda bulunan asbestin, insan sağlığına yönelik tehditleri nedeniyle sökülmesi gerekmektedir. Bu işlemi bu alanda uzman olan kişiler iş sağlığı ve güvenliği kapsamında minimum risk ile yapmalıdır.

Bu nedenle, asbest söküm işleri kapsamında görev almak üzere özel eğitim ve sertifika gerektiren “asbest uzmanlığı” ünvanına sahip ehil kişilerden teknik destek alınma zorunluluğu vardır.

Asbest maddesinin yer aldığı bu tip yapılarda, öncelikle risk değerlendirme ekibi tarafından “risk değerlendirmesi” yapılmalıdır. Risk değerlendirmesi, asbestin türüne, fiziki özelliklerine ve kalınabilecek maruziyet derecesine göre uzman kişiler tarafından gerçekleştirilmelidir. Risk tespiti yapılırken havada bulunan asbest miktarı belirlenmiş sınırın altındaysa yönetmeliğin bazı maddeleri uygulanmayabilir.

Bu maddeler şunlardır:

• Kolayca kırılması mümkün olmayan malzemeler ile çalışılan kısa süreli bakım ve tamirlerde,
• Asbest liflerinin, sıkı bir şekilde konumlandığı malzemelerin parçalanması ve bozulması gerçekleşmeden uzaklaştırma işlemlerinde,
• İyi bir vaziyette olan asbest içeren malzemelerin paketlenmelerinde,
• Ortamda bulunan havada asbestin kontrol edilmesi ve izlenmesi, malzemelerin asbest içerip içermemesiyle alakalı numune alınmasıdır.

Asbest Söküm İşleri

Asbest söküm işlerini 3 ayrı gruba ayırmak mümkündür. Bunlar risk durumuna göre yeşil bölge, sarı bölge ve kırmızı bölgedir.

Yeşil bölge renginden de anlaşılabileceği gibi az riskli çalışmalardır.

Sarı bölge orta riskli söküm işlemlerini ifade eder.

Kırmızı bölge ise yüksek riskli asbest söküm işlemleri için kullanılmaktadır.

Yeşil bölge çalışmalarında asbestin bulunduğu maddenin görsel olarak kontrolü sağlanır. Toz oluşmasının önüne geçilerek sökülen parçalar el ile taşınır.

Sarı bölge çalışmalarında asbestle söküm yapılmış bölgenin temizliği sağlanır. Büyük miktarlar el ile taşınır. Asbest içeren çimento çatı olukları temizlenir. Bu temizlik yumuşak bir fırça veya sünger yardımıyla yapılır.

Kırmızı bölge çalışmalarında riske sahip bütün yıkım ve sökme işlemleri yapılır. Temizlik yüksek basınç içeren suyla yapılır. Asbest içeren toz kuru bir nesne yardımıyla silinebilir. Parçalamayla sökme işlemi yapılır. Açılı taşlama işlemiyle de kesme yapılabilir.

Asbest sökümüne başlamadan evvel sökümün yapılacağı bina, gemi, ,tesis ve benzeri alanlarda içeriğinde asbest bulunan maddeleri belirlemek için gerekli çalışmalar yapılır. Çalışmaları yaparken de gerekli tedbirler uzmanlar tarafından alınır. Şayet asbeste toksik oranda rastlanılması durumunda yıkım yapılabilmesi için 18/03/2004 tarihe sahip 25406 sayılı hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının kontrolü yönetmeliğinin hükümleri uygulanır.

Asbest sökümü esnasında personele uygun solunum koruyucusu sağlanır. Koruyucu ekipmanlarda tedarik edilerek personelin ne kadar saat çalışacağı planlanır. Sınırın üzerine çıkmış bölgelerde uyarıcı levhalarda mutlaka bulunmalıdır. Asbestin sebebiyet verdiği tozun ise çalışma sahasından dışarıya yayılmasının mutlaka önüne geçilmelidir.

Asbest (Amyant), bilinen kanserojen etkisinin yanı sıra, lifli yapısı nedeniyle solunum fonksiyonları üzerinde olumsuz etkilere sahiptir. Orta vadede meslek hastalıklarına yol açma riski çok yüksek bir madde olan asbest, çalışma alanında dikkatle ele alınması gereken bir atık maddedir.