İşyerlerinin hemen hemen tamamında, daha yüksekteki veya alçaktaki konumlara ulaşmak için kullanılan merdivenler, en sık rastlanılan kazalar olan “yüksekten düşme” olaylarının en önemli bileşenlerinden birisidir.

Merdiven güvenliği, yüksekten düşme kazalarının yanı sıra, elektrik akımına maruz kalma, takılmalar, yüksekten parça/malzeme düşmesi gibi birçok kazanın önlenmesinde dikkate alınması gereken bir faktördür.

İşyerlerinde kullanılan merdivenleri;

• Sabit Merdivenler,
• Düz Merdivenler,
• Katlanabilir (A) Merdivenler
• Kedi Merdivenleri olarak sınıflandırmak mümkündür.

Sabit Merdivenler

Günlük hayatımızda, yapılarda ve dış mekanlarda sıklıkla kullanılan sabit merdivenler, beton, doğal taş, metal veya ahşap malzemelerden yapılabilir.

Sabit merdivenler için ideal basamak yükseklik ve genişlik, yapı yerine göre şöyle listelenebilir:

İş güvenliği anlamında, sabit merdivenlerin yan taraflarında korkuluk ve tırabzanlarla birlikte kullanılması esastır. Merdivenin yan taraflarından düşmeleri önlemek amacıyla bir veya her iki tarafındaki boşluk durumuna göre, 1 metre yüksekliğinde, 125 kg yüke dayanıklı, üst korkuluk altından geçmeyi engelleyecek şekilde (yatay veya dikey) ara elemanları olan korkulukların bulundurulması şarttır.

Korkulukların ne zaman gerektiği ampirik olarak hesaplanmak isteniyorsa 70 cm veya 3 basamaktan daha yüksek merdivenler için korkuluk bulundurulması planlanabilir.

Sabit merdiven güvenliği açısından bir diğer önemli nokta da, özellikle kayma sonucu düşmeleri engelleyecek şekilde basamak ucundan yaklaşık 10 cm geriden geçen ve basamak boyunca kesintisiz uygulanması gereken kaydırmaz bantlardır. Şekillendirilmemiş basamak yüzeylerinde kaydırmaz bantlar gerçek anlamda kayma ve düşmelere karşı koruyucu olacaktır.

Düz Merdivenler

Seyyar merdivenler arasında kullanım ve taşıma kolaylığı nedeniyle sıklıkla kullanılan merdiven türlerindendir.

7 metreyi aşan yüksekliklerde kullanılması risklidir.

Düz merdiven güvenliği konusunda dikkat edilmesi gereken konuların başında kullanım süresi kısa bile olsa, merdivenin alt ve üst noktalarından sabitlenmesidir. Taban kısmında, merdivenin ayak uçları kauçuk vb. kaymaz bir malzeme ile kaplanmış olmalıdır.

Düz merdiven mutlaka sağlam ve düz bir zemine oturtulmalı, böylelikle yanal kaymalar ve zemine batmalar engellenmelidir.

Kısa süreliğine kullanılacak olsa da, merdivene çıkan çalışanın yanında, merdiveni hem ayağı hem de elleri ile sabitlemek üzere ikinci bir yardımcı olmalıdır.

Düz merdivenlerin üzerinde birden fazla çalışan bulundurulmamalıdır.

Düz merdiven, ulaşılmak istenen yükseklikten en az 1 metre daha yüksek bir konuma ulaşacak boyutta olmalıdır. Hedeflenen yükseklikten kısa veya eşit yükseklikteki düz merdiven kurulumları uygun değildir.

Düz merdiven güvenliği için 1/4 kuralı mutlaka uygulanmalıdır.

1/4 Kuralı Nedir?

Seyyar düz merdiven güvenliği bakımından önemli bir değer olan 1/4 kuralı, merdivenin ulaşması gereken yükseklik ile, merdivenin üst noktasından, ayaklarının konulması gereken nokta arasındaki yatay uzaklığı ifade eder.

Örneğin, 4 metrelik bir yüksekliğe ulaşılma isteniyorsa, merdivenin ayakları, üst noktasının düşey izdüşümünün 1 metre ilerisinde olmalıdır.

Katlanabilir (A) Merdiven Güvenliği

Dikey bir yüzeye yaslanma ihtiyacı duymayan, çift kanatlı ve bazen üst noktasında bir platformu olan seyyar merdivenlerdir. Açıldığında, iki kanat arasında güvenlik bağı oluşturan zincir veya benzeri bir bağ malzemesi ile bağlandığından dolayı A harfi şeklini alan bu merdivenlerde de yine dikkat edilmesi gereken kurallar düz merdivenlerle benzerlikler gösterir.

A merdivenler de, sağlam ve düz bir zemin üzerine oturmalı, merdiven ayaklarında kaymayı engelleyen kauçuk pabuçlar bulunmalı, iki kanat arasındaki bağ, sağlam (demir zincir tercih edilmelidir) ve kurulmuş olmalı ve yine merdiven güvenliği ikinci bir çalışanın yardımı ile maksimum seviyeye çıkartılmalıdır.

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere; A merdivenler dikey bir yüzeye ihtiyaç duymazlar. Genellikle üst noktalarında, ayakta durarak çalışmaya olanak tanıyan bir platform olabilir. Ancak bu platform, genel anlamda her türden merdiven güvenliği anlamında bazı sorunlar çıkartacaktır. Çünkü bu çalışma platformu, farklı bir noktadan güvenli bir yüzeye sabitlenmediği sürece merdivenlerle çalışmanın genel bir iş güvenliği kuralı olan “3 nokta kuralı” ihlali anlamına gelmektedir.

3 Nokta Kuralı Nedir?

Merdivenlerle çalışırken, vücudun el ve ayak bölgeleri merdivenle temas halinde olacaktır. Yani merdivene 2 el ve 2 ayak olmak üzere 4 noktadan temas söz konusudur.

İşte toplam 4 noktanın en az 3 tanesi merdivene temas eder veya tutunur halde olmalıdır. 2 ayak+1 el veya 2 el+1 ayak olacak şekilde mutlaka 3 noktadan merdivene tutunuyor olmak uyulması gereken bir kuraldır. Buna “3 nokta kuralı” denmektedir.

Kedi Merdivenleri

Alt ve üst noktalar arasında, yatayla 90 derecelik bir açı ile konumlandırılmış sabit merdivenlerdir.

Kaynak, ankraj vb. yöntemlerle uzun süreli kullanımlar için sabitlenmiş olan kedi merdivenleri, 6 metreden yüksek olmamalıdır. Daha yüksek noktalara ulaşım için kedi merdiveni kullanımı zorunlu ise (örneğin kule vinçler), her 9 metrede bir dinlenme alanları (sahanlık) oluşturulmalıdır.

Çatı katları, şaft boşlukları vb. alanlar için kurulan kedi merdivenleri, çoklu kattan düşmeleri engellemek amacıyla “şeş-beş” veya “şaşırtmalı” olarak adlandırılan sistemlerle kurulmalıdır.

Kedi merdivenlerinde düşmeyi önleyecek bir diğer önlem de çift lanyard kullanımıdır. İki lanyardtan biri mutlaka uygun mesafedeki merdiven basamağına tutturularak güvenli iniş veya çıkış sağlanmalıdır.