KAÇAK AKIM RÖLELERİ başlıklı yazımızda, elektrik akımının insan vücuduna verebileceği zararlardan bahsetmiştik.

Bu ciddi yaralanmalara ve hatta ölümlere yol açabilen tehlikenin önüne geçmek için alınması gerekli önlemlerin bir diğeri de elektrik topraklama faaliyetleridir.

Elektrik akımının kullanıldığı her cihaz ve ortamda, elektrik kaçaklarının çalışanlara etki etmeden, bu amaçla kurulmuş bir devre ile, toprağa verilmesi elektrik topraklama olarak adlandırılır.

Topraklama işlemi; amaç önceliği insanı korumak olsa da kullanılan elektrikli cihazların aşırı akım yükü ile meydana gelebilecek hasarlardan korunması için de önemli ve gerekli bir yöntemdir.

Söz konusu insan hayatı olduğundan, topraklama işlemi keyfe keder bir uygulama değil, yasal bir zorunluluktur. Bu anlamda, elektrik tesislerinde uyulması zorunlu olan kurallar ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR YÖNETMELİĞİ ile belirlenmiştir.

Elektrik Topraklama Uygulamaları

Olağan bir elektrik devresinde iki tür kablo bulunur. Bunlardan birincisi “faz”, diğeri ise “nötr” olarak adlandırılır. Faz, elektriğin akışını, nötr ise geri dönüşünü ifade eder. Bu bahsedilen devrede faz ve nötr arasında bir fark mevcutsa ve izolasyon uygun değilse, fazla elektrik yükü, ilk bulduğu iletken üzerinde de aktif olacaktır. Elle veya yalıtımsız bir cisimle bu yüklü nesneye temas etme durumunda, elektrik akımı vücuda girecek, belli bir yol izleyerek tekrar iletken bir yüzeyden vücudu terk edecektir. Terk edebilmesi için örneğin yere basan ayakların da yalıtımsız bir şekilde bir iletkene (hatta toprağa) temas ediyor olması zorunludur. Bu şekilde, elektrik devresi tamamlanmış ve akım iletken olarak vücudumuzu kullanmış olacaktır. 

Elektrik akımı, insan vücudunda özellikle girdiği ve çıktığı noktalarda büyük hasar verir. Akımın sürekli olması ise, ölümcül sonuçlara yol açacaktır.

Elektrik topraklama, yalıtım uygunsuzlukları nedeniyle, iletken yüzeylerde bulunan fazla akımın, ayrı bir devre yoluyla toprağa iletilmesi faaliyetidir.

Elektrik Topraklama Yöntemleri

1- Koruyucu Topraklama

Elektrikli bir cihazda, akımın geçtiği aktif alanlar dışında kaldığı halde, elektrik kaçağı olması durumunda elektrik yüklenerek dokunma ile akımın geçmesini sağlama ihtimali bulunan kısımları topraklanması durumudur. Alçak gerilim tesisleri için birden fazla topraklama yöntemi uygulanabilse de yüksek gerilim tesislerinde uygulanabilecek tek topraklama yöntemi budur.

Yürüyen merdivenler ve metal aksamlı çitler örnek olarak verilebilir.

2- Fonksiyonel Topraklama

Belli bir amaç doğrultusunda uygulanan topraklama yöntemidir. Raylı sistemlerde uygulanan topraklama yöntemi ve paratonerler bu topraklama yöntemine verilebilecek örneklerdir.

3- İşletme Topraklamaları

Tesislerde elektrik akın değerinin arzu edilen değerlerde olmasını sağlamak üzere yapılır. Alçak gerilim tesislerinde sistem ile toprak arasındaki gerilimi belli bir değerin altında tutmayı amaçlar. Direkt olarak veya direnç üzerinden topraklama yapılır.

4- Temel Topraklama

Potansiyel dengelemenin etkisini arttırmak amacıyla uygulanan topraklama yöntemidir. Kuvvetli akım içeren işletmelerde ve yıldırıma karşı uygulanabilecek en uygun topraklama yöntemidir. Temel topraklama için, zeminin beton ile kaplı olması gerekir.

Elektrik Topraklama işlemi; 

• Çubuk elektrotlarla
• Kazayağı yöntemiyle
• Levha elektrotu ile
• Metal elektrotlarla
• Şerit şeklinde elektrotlarla
• Bina ihata elektrotu ile
• Mevcut yer altı boruları ile yapılabilir.

İş yerlerinin hemen hemen tamamında elektrik enerjisi ile çalışıldığını, elektriğin hayati risk taşıyan özelliklerini ve maruziyet ihtimalinin yüksekliğini göz önünde bulundurarak çok ciddi bir iş sağlığı ve güvenliği sorunu olduğunu söylemek kaçınılmazdır.

Panodan cihaza kadar kaçak elektrik akımına karşı korunmuş bir tesiste elektrik akımı nedeniyle iş kazası meydana gelme olasılığını düşürmek mümkündür.

Yapılacak saha kontrollerinde;

• Panoda kaçak akım rölesi varlığı ve fonksiyonelliği
• Kapak ve gövde topraklaması uygunluğu
• Bakalit yerine kauçuk malzeme kullanımı
• Yağmur vb. dış etkenlerden korunma durumu
• Kabloların ek yerlerinin miktarı ve izolasyon durumu
• Elektrikli aletlerin gövde topraklamaları ve kablo izolasyonları
• Tali panolar mevcutsa, uygunlukları
• Tank, tanker, depo, konteyner, jeneratör, kompresör vb. ekipmanın statik elektrik yüküne karşı uygun topraklama varlığı

Mutlaka kontrol edilmelidir.

Elektrikli cihaz ve aletlerin İzolasyon ve topraklama kontrollerinin düzenli aralıklarla (örneğin 3 ayda bir) PAT tester ile yapılması ve renk kodu uygulaması uygun olacaktır. Tabi kullanılan tüm elektrikli aletlerin günlük kullanım öncesi görsel muayenesinin yapılma şartı da unutulmamalıdır. 

Kusurlu ve arızalı görülen cihazların, ehil kişilerce tamiri ve izole edilmesi gerekir.

Yasal bir zorunluluk olan elektrik topraklama uygulamaları, yılda en az bir kere yetkili üçüncü parti kuruluşlarca kontrol edilmeli ve uygunluk raporu alınmalıdır.