İş dünyası hangi açıdan bakılırsa bakılsın erkek egemen bir dünyadır. Bu yazımızın konusu olan “kraliçe arı sendromu” ve onun bir çıktısı olan “pembe taciz” aslında işte bu egemenliğin baskısına tepki olarak ortaya çıkmıştır.

İş dünyasının bileşeni olan kadınlar, aynı ortamdaki sayıca büyük çoğunlukta olan erkeklerle aynı pozisyona terfi konusunda yarışa oldukça geriden başlarlar ve oran olarak çok az kadın çalışan, bu rekabetten galip çıkarak üst seviyelere terfi eder.

Kraliçe arı sendromu ya da pembe taciz işte bu aşamadan sonra ortaya çıkmaya başlar. Yönetici pozisyonuna yükselen kadın çalışanların, astları konumundaki diğer kadın çalışanlara uyguladıkları bir tür mobbing olan pembe taciz, aslında bir intikamdan çok, o seviyeye çıkmak için sarf edilen çabanın ve alınan galibiyetin keyfini sürmek şeklinde süregelir.

Neden “Kraliçe Arı Sendromu”?

Bilindiği gibi, arı kolonilerinde sadece bir dişi arı bulunur ve kraliçe ünvanını alır. Kovandaki tüm üretimden, koloninin büyümesinden ve devamlılığından da bir şekilde kraliçe arı sorumludur. Diğer arıların görevi ise kraliçenin ve neslin/koloninin geleceği olan arı larvalarının bakımıdır. Yani kovanın tüm diğer bireyleri bir şekilde kraliçe arıya hizmet ederler. Aynı kolonide ikinci bir kraliçe arının varlığı mümkün değildir.

İşyerlerinde “Pembe Taciz”

Süreç boyunca, iş ortamında erkeklerin gölgesinde mücadele eden kadın çalışanlar, değişen şartlar ve talepkâr yapıları sonucu üst kademelere çıkma şansını elde etmeye başladılar.

Beklenti, erkek egemen iş ortamlarının kadınlar üzerinde yarattığı olumsuz etkinin kadın çalışanlar arasında bir dayanışma ortamı yaratması ve birbirlerine karşı daha destekleyici tavırlar sergilemesi yönündeydi.

Ancak bu beklenti her zaman karşılık bulmadı. Çünkü, kimi kadınlar yükseldikçe konumlarını korumak için şaşırtıcı savunma mekanizmaları geliştirmeye başladılar.

Beklenenin aksine kadın yöneticiler, diğer kadın çalışanları desteklemek yerine onları engellemeyi, mutsuz etmeyi ve yıldıracak rahatsız edici tutum sergilemeyi tercih ettiler.

“Ben dişimle tırnağımla buralara geldim, o da aynısını yaşasın” demeye başladılar. Kendilerine bağlı çalışan kadın çalışanları dışladılar, desteklemediler ve hatta ilerlemelerini engellediler.

Bir kadın yüksek bir konuma geldiğinde artık kimsenin konumunu sarsmasına izin vermez, kadınlar birbirine adil davranmamakla kalmaz, aynı zamanda kadın rakiplerini silmek için ellerinden geleni yaparlar ve örgütteki gücünü diğer kadınların cesaretini kırmak ve ilerlemesini engellemek için kullanabilirler.

Bunun nedeni, doğası gereği erkeklerden daha sert liderler olmaları değil, cinsiyetçiliğe sıklıkla kendilerini diğer kadınlardan uzaklaştırmaya çalışarak tepki vermeleridir. İşyerindeki kraliçe arılar bütün balı kendileri için saklamak isterler.

Araştırmalar, kadınların birbirlerine erkeklerden daha kötü davrandıklarını, daha acımasız olduklarını gösteriyor. 

Kadınların kraliçe arıya dönüşmesinin nedenleri arasında; üst düzey pozisyonlara ulaşmak için mücadele ettikleri ve acı çektikleri için genç kadınların da mücadele etmesini ve acı çekmesini istemeleri ile aynı cinse karşı empati gösterememeleri var. Psikolojik nedenler, kişilik tipleri ve büyüdükleri ortam da etkili.

Kraliçe Arı Sendromu Nasıl Gözlemlenir?

Kraliçe arılar;

1- Kadınlara ait özelliklerden çok erkeklere ait özellikler sergilerler,

2- Hem fiziksel hem psikolojik olarak diğer kadınlarla aralarına mesafe koyarlar

3- Halihazırdaki cinsiyet hiyerarşisini kabullenir ve desteklerler.

Araştırmalara göre kraliçe arı sendromuna sahip kadın yöneticiler herkese aynı tavır ve davranışları sergilememektedirler.

Kraliçe arılar genelde negatif cinsel stereotip durumundaki kadın çalışanlara, mesela; tecrübesiz veya yeterince başarılı olamayan, dolayısıyla dişil ve evcimen kadın stereotipinden kendini kurtaramamış kadınlara karşı kendilerini soyutlar ve soğuk davranırken; kendilerine benzer kariyer yollarından geçmiş, başarılı, eril kadınlara yani bilindik kadın çalışan stereotipine uymayan, kadınlara ait toplum nezdinde kabul edilen geleneksel yaşam biçimlerini benimsememiş kadınlara karşı daha sıcak ve yardımsever tavırlar sergileyebilmektedirler.

Kadın yöneticilerin kendilerini ispatlama çabası da hemcinsleri ile aralarındaki olası müttefikliği engelleyebilmektedir. Erkek egemen kültürlerde, başarılı iş kadınları, en az başarılı erkek yöneticiler kadar, sert, katı ve dayanıklı olduklarını ispat etme ihtiyacı duymakta, bu amaçla erkek meslektaşlarına göre daha rekabetçi ve acımasız davranabilmektedirler.

Ne yazık ki, erkek egemen iş ortamlarında başarılı olmayı başarabilmiş birçok kadın, ancak en az başarılı erkek yöneticiler kadar, sert, katı ve dayanıklı olduklarında erkeklerle olan yarışı kazanabileceklerini düşünmekte bu anlamda erkek meslektaşlarına göre daha rekabetçi ve acımasız olabilmektedirler. Yine yapılan araştırmaların sonuçlarına göre, ataerkil kültürlerde ve erkek egemen iş ortamlarında kadınlar dişil özelliklerini dışa vurmayı tercih ettiklerinde bu durum daha eril özellikler gerektiren yönetsel rolleri ile çatışmaktadırlar. 

Kraliçe arı sendromuna maruz kalan, aşağılanan ve hor görülen bir kimliğe sahip olmak başarılı veya başarı odaklı kadın çalışanı paniğe sevk etmekte ve söz konusu grupla özdeşleştirildiği sürece ne kadar çaba gösterirse göstersin amaçladığı ideallerine ulaşamayacağına dair endişe etmesini sağlamaktadır.

Kraliçe arı sendromuna göre, endişeli ve başarı odaklı kadın, aşağılanan ve yetersiz bulunan hemcinslerinden farklı olduğunu gösterme çabası içine girer ve diğer kadınlara göre daha çok çalışır, daha eril tavırlar sergiler ve çevresine özellikle de erkek sosyal grubuna ben zannettiğiniz gibi değilim sizden aslında bir farkın yok, ben bildiğiniz kadınlardan değilim mesajı vermeye çalışır. Yani ne yazık ki kraliçe arı sendromu mağdureleri kendilerini mağdur edenlerle mücadele etmek yerine, hemcinslerini mağdur eder hale gelebilirler.