İş ayakkabılarının başrolde olduğu ayak koruma hedefi, çalışma ortamının gerektirdiği şartları sağlayan ayakkabılarla mümkündür. Farklı ortamlarda farklı özellikte iş ayakkabısına ihtiyaç duyulması nedeniyle, kullanım alanı ve amacına göre uygun iş ayakkabısının belirlenmesinde yine iş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimleri birlikte çalışarak işverene önerilerde bulunabilirler.

Meydana gelen bir çok kazada ayak yaralanmaları, genellikle ayak üzerine bir cismin düşmesi, çarpması veya ezilmeler şeklinde meydana geliyor. Bu nedenle, benzer kazaların önüne geçilmesi ilk hedef olacağı gibi, kullanılacak ayak koruyucu kişisel koruyucu donanımın seçimi ve standartlara uygunluğu da daha büyük önem kazanıyor.

İş ayakkabılarının seçiminde özellikle sık karşılaşılan ayak bileği burkulmalarına karşı, aşağıdaki standartlara uygun yüksek konçlu (boyunlu) ayakkabılar tercih edilmelidir.

Uygun olmayan, standart dışı ayak koruma giyeceklerinin orta ve uzun vadede ayaklarda, bileklerde, diz ve kalça eklemlerinde ve hatta omurgada sorunlara yol açmaları da yüksek ihtimaldir.

İş Ayakkabılarının Sınıflandırılması

Çalışma ortamına ve yapılacak işe göre ayakkabı seçiminde belli standartların ve şartların sağlanması zaruridir.

Pek çok farklı özellikte listelenen ayak koruma giyecekleri ve iş ayakkabılarının uluslararası standartlarına kısaca bakalım:

Kabaca EN 345, EN 346 ve EN 347 standartlarında olması beklenen ayak koruma giyeceklerinin daha detaylı kırımı şu şekilde yapılabilir:

• EN ISO 20345 Bu standart, emniyet ayak giyecekleri için temel ve ilave (isteğe bağlı) özellikleri kapsar.
• EN ISO 20346 Bu standart, ayak koruma giyecekleri için temel ve ilave (isteğe bağlı) özellikleri kapsar.
• EN ISO 20347 Bu standart, ayak koruma giyecekleri için temel ve ilave (isteğe bağlı) özellikleri kapsar.
• EN ISO 17249 Zincirli testereyle kesmeye dirençli güvenlik ayakkabıları
• EN 15090 Bu standart, genel amaç kurtarma, yangından kurtarma ve tehlikeli maddelerle ilgili acil durumlar için itfaiyeciler tarafından kullanılmak üzere üç tip ayak giyeceğinin performansı ile ilgili asgari kuralları ve deney metotlarını kapsar.
• EN 50321 Bu Standart 1000 V a.a.yı geçmeyen tesislerde enerji altında veya enerjili bölümlere yakın çalışmada kullanılan elektriksel olarak yalıtkan ayak giyeceklerini kapsar.
• EN 61340 Ayakkabılar için elektrik direncini ölçen test yöntemidir. Bu standart elektrik direnci ölçüm teknikleri geçerli olmasına rağmen yalıtımlı ayakkabılar bu standart kapsamına dahil değildir.
• EN ISO 11611 Kaynak ve ilgili işlemlerde kullanılan koruyucu giyecekler.
• EN 12568 Bu standart, KKD (PPE) (örneğin EN ISO 20345, EN ISO 20346 ve EN ISO 20347 ile tarif edildiği gibi) ayakkabı bileşenleri olarak işlevini yerine getirmesi için amaçlanan ayakkabı burnu ve mekanik nüfuz etmeye dirençli takviyeler için özellikleri ve deney metotlarını kapsar.
• EN 13287  Bu standart, ayakkabılar kayma direnci için deney metotlarını kapsar.

Ayak Koruma Giyecekleri Kodları

Uluslararası standartların işaret ettiği özellikler, iş ayakkabılarında belli bazı kodlamalarla gösterilmektedir. Bu kodlar ve anlamları şöyledir:

EN ISO 20345 Standart

SB: 200 Joule darbeye ve 15 kN çarpmaya dayanıklı koruyucu burun
S1: SB + kapalı arka kısım (topuk) + antistatik + enerji emici topuk + hidrokarbonlara dayanım
S1P: S1 + delinmeye dayanıklılık
S2: S1+Saya kısmı su sızdırmaz ve emmez
S3: S2+delinmeye dayanıklılık + girintili çıkıntılı dış taban (tırtıklı)

EN ISO 20346 Standart

EN ISO 20346: Koruyucu ayakkabılar (100 Joule koruyucu burun)
PB: 100 Joule Koruyucu burun + basınç dayanımı + 1000 Newton
P1: PB + Kapalı arka kısım topuk + antistatik + enerji emici topuk
P2: P1 + Saya kısmı su sızdırmaz ve emmez
P3: P2 + delinmeye dayanıklılık

EN ISO 20347 Standart

EN ISO 20347: İş ayakkabıları (burunsuz)
OB: Yırtılmaya, aşınmaya, hidrokarbonlara, kaymaya dirençli, birleşik katmanlı; krom VI hariç, su buharı geçirgenlik ve ergonomik özellikli
O1: OB + Topuk kısmında enerji emme + Antistatik + Kapalı arka kısım (topuk)
O2: O1+Saya kısmı su sızdırmaz ve emmez
O3: O2+Delinmeye dayanıklılık + Girintili çıkıntılı dış taban (tırtıklı)

İsteğe Bağlı Testler (Tüm ayakkabılar için)

P: Delinmeye dayanıklılık
C: İletken
A: Antistatik
HI: Isı izolasyonu
CI: Soğuk izolasyonu
E: Topuk kısmında enerji emme
WR: Su geçirmezlik
M: Ayak tarağı koruyucu
AN: Ayak bileği koruyucu
CR: Kesilmeye dayanıklılık
ESD: Elektrostatik boşalım

Saya Kısmı İçin

WRU: Saya kısmı su sızdırmaz ve emmez

Dış Taban İçin

HRO: Isıya dayanıklı taban
FO: Hidrokarbonlara dayanım
SRA: Seramik yüzey üzerinde kayma direnci
SRB: Çelik yüzey üzerinde kayma direnci
SRC: SRA+SRB

EN ISO 17249 Zincir Testere Direnci Standardı

Zincir testere ile kesilmeye dirençli koruyucu ayakkabılar (Orman, ağaç kesimi, vb.)
Sınıf 1: Zincir Hızı 20m/s
Sınıf 2: Zincir Hızı 24m/s
Sınıf 3: Zincir Hızı 28m/s

EN 15090 Standardı

İtfaiyecilere Özel Standart
Sınıf 1: Kauçuk ve polimer ayakkabılar haricinde deri ve diğer materyallerden yapılan ayakkabılar.
Sınıf 2: Kauçuk ve polimer ayakkabılar.

EN 50321 Standardı

Alçak gerelim tesislerinde çalışmak için elektriksel yalıtımlı ayak giyecekleri.
Bu standart 1000 Vac ’yı geçmeyen tesislerde enerji altında veya enerjili bölümlere yakın çalışmada kullanılan elektriksel olarak yalıtkan ayak giyeceklerini kapsar.

EN 61340-4-3 Standardı

Ayakkabılar için elektrik direncini ölçen test yöntemidir.
Bu standart elektrik direnci ölçüm teknikleri geçerli olmasına rağmen yalıtımlı ayakkabılar bu standart kapsamına dahil değildir.

EN ISO 11611

Kaynak ve ilgili işlemlerde kullanılan koruyucu giyecekler.
Bu standart, baş (başlıklar) ve ayaklar (tozluklar) dâhil, kullanıcının vücudunu korumak ve mukayese edilebilir tehlikelere sahip kaynak ile ilgili işlemler süresince giyilmek üzere tasarlanmış başlıklar, önlükler, kollar ve tozluklar dâhil koruyucu giyecekler için asgari temel güvenlik kurallarını ve deney yöntemlerini kapsar. Giyen kişinin kafasının ve ayaklarının korunması bakımından, bu standard sadece başlıklar ve tozluklar için geçerlidir. Ellerin korunmasına yönelik kuralları kapsamaz.

EN 12568

Ayak ve bacak koruyucuları.
Bu standart, KKD (örneğin EN ISO 20345, EN ISO 20346 ve EN ISO 20347 ile tarif edildiği gibi) ayakkabı bileşenleri olarak işlevini yerine getirmesi için amaçlanan ayakkabı burnu ve mekanik nüfuz etmeye dirençli takviyeler için özellikleri ve deney metotlarını kapsar.

EN 13287

Kayma direnci SRC iş güvenliği ayakkabılarında kayma standartlarına uygun olarak yapılan testlerde değerlerini karşılayan ürünler üzerinde SRC logosu ile işaretlenmiştir.

İstisnai Durumlar

Bir çalışanın geçici bir süre ayak koruma aparatı kullanmadan çalışması iş yeri hekimi tarafından uygun görüldüğü ve belgelendirildiği sürece mümkündür. Ayakta meydana gelmiş olan mantar vb. hastalıklar, enfeksiyon ihtimali barındıran açık yaralar bu tür istisnai durumlardandır. Böylesi bir durumda çalışanın ayak korumasız bir şekilde, yaralanma riski içeren işleri yapmaktan uzak tutulması, geçici olarak farklı ve risksiz bir işe verilmesi isabetli olacaktır.

Ayak Korumanın Önemi

Bu kadar farklı standartları ve özellikleri sağlaması gereken iş ayakkabıları ve diğer ayak koruma giyecekleri, genelde çalışanlar için bir rahatsızlık kaynağıdır ve çok sayıda şikayet gelmesi muhtemeldir. Çoğu çalışan, bir önceki paragrafta bahsettiğimiz istisnai durumlara dahil olabilmek için büyük çaba sarf edeceklerdir. Her ne kadar toplu koruma önlemleri, kişisel koruyuculardan önce gelse de, ayak koruma amacıyla kullanılması zorunlu olan iş ayakkabıları kaza anında muhtemel yaralanmaları ve hatta ayakta oluşabilecek kalıcı hasarları önlemede çok önemli bir rol oynamaktadır.